Veel mensen vragen zich wel eens af ‘wie ben ik nu echt?’ Anderen hebben het idee dat ‘ze zichzelf zijn kwijtgeraakt’.
Wat betekent het als je de vraag stelt ‘wie ben ik nu echt?’ In veel gevallen willen mensen zichzelf beter leren kennen. Door bijvoorbeeld een pas op de plaats te maken en hun overtuigingen, hun aannames en gedrag te onderzoeken. Vaak omdat ze in hun dagelijks leven en in de relaties met anderen vastlopen.
Sommigen worden zich bewust van hun gedrag en de gevolgen daarvan voor zichzelf en anderen. Ze schrikken soms van hun reacties en zeggen ‘zo ben ik niet echt’.
Klopt dat wel? Kun je wel iemand anders zijn dan de persoon die je nu bent? En kun je jezelf kwijtraken?
Wat betekent het eigenlijk om je zelf te zijn?
Psychologen waaronder Alfred Adler (1870-1937) en filosofen als Friedrich Nietzsche (1844-1900) en Søren Kierkegaard (1813-1955) gaan ervan uit dat ‘mens zijn’ meer te maken heeft met ‘mens worden’ dan met ‘mens zijn’.
Een bekende filosofische uitspraak is “Het leven moet achterwaarts worden begrepen en voorwaarts worden geleefd” (Søren Kierkegaard, 1813-1855).
De vraag ‘wie ben ik nu echt?’ betekent dus eigenlijk ‘wie ben ik tot nu toe geworden, wie ben ik op dit moment?’ Het beantwoorden van deze vraag houdt in dat je achteromkijkt en ziet welke keuzes je tot nu toe hebt gemaakt in je leven.
Alle keuzes die je tot nu toe hebt gemaakt – of het nu gaat over studiekeuzes, beroepskeuzes, partnerkeuzes, of hoe je bent gaan denken over jezelf, anderen en het leven – alle bewuste en onbewuste keuzes bepalen wat je doet en hoe jij je hebt ontwikkeld en wie jij tot nu toe bent geworden.
We make our road by walking
Al doende hebben we zo ons eigen levenspad gecreëerd.
Wanneer we dezelfde keuzes blijven maken, wanneer we ons geloofssysteem en privelogica niet wijzigen, blijven we op dezelfde manier leven en naar voren toe bewegen. Met het gevolg dat we de persoon die we nu zijn geworden ook morgen en overmorgen zullen worden.
De vraag ‘wie ben ik nu echt?’ kun je dus ook veranderen in ‘wie wil ik nu echt worden?’ Ik zal moeten erkennen dat ik op dit moment ‘echt mijzelf’ ben geworden. Ook als ik me daar inmiddels niet meer prettig bij voel.
Niemand anders dan ik heeft immers betekenis gegeven aan wat ik zelf heb ervaren. Niemand anders dan ik heeft mijn conclusies getrokken, mijn aannames ontwikkeld en mijn geloofssyteem bedacht. Niemand anders dan ik heeft geconcludeerd dat wat anderen zeggen ‘waar’ is of juist niet. Er is niemand anders die mijn gedachten en gedrag ‘bestuurt’ dan ik zelf. Alle automatische gedachten- en gedragspatronen zijn ooit, veelal onbewust, begonnen door mijzelf.
Alles wat ik denk en blijf denken, alles wat ik doe en blijf doen, wordt uiteindelijk geautomatiseerd en daarmee onderdeel van mijn geautomatiseerde en impulsieve handelen.
Ik ben niet geworden wie ik nu wil zijn
De ervaring ‘ik ben mijzelf kwijtgeraakt’ kunnen we in dit verband de volgende betekenis geven.
We kunnen ons bewust worden van het feit dat we keuzes hebben gemaakt en zelfs nu nog maken die we in de toekomst liever niet meer willen maken. Bijvoorbeeld omdat we inmiddels meer last dan baat hebben van de gevolgen ervan. Onze situatie is immers niet meer dezelfde als die van vroeger.
We reageren soms zo snel op huidige situaties dat we er een fractie later zelf bewust van kunnen schrikken. We proberen soms onze reactie te begrijpen, we keuren deze misschien af en we kunnen gevoelens van verwarring, spijt, schuld, schaamte en afstand ervaren. Afstand tot het beeld dat we van onszelf hebben en/of afstand van het beeld dat we graag naar buiten presenteren en in stand proberen te houden. We zeggen bijvoorbeeld ‘sorry, zo ken ik mezelf niet’ en concluderen ‘ik ben mezelf kwijtgeraakt.’ In feite zeggen we ‘ik ben nu niet de mens die ik nu wil zijn’.
Mijn Levensstijl bepaalt mijn Levensweg
Wanneer we onze manier van leven – ook wel Levensstijl genoemd – onderzoeken, worden we ons bewust dat we deze zelf gecreëerd hebben. Dat we als ‘kunstenaar’ onze eigen ‘kunst’ – onze eigen beelden en de daarbij behorende aannames, verwachtingen, overtuigingen en gedragspatronen – hebben gemaakt. En dat we, door ons te identificeren met wat we hebben gemaakt, zowel onze ‘kunst’ zijn als de ‘kunstenaar’ die het heeft vormgegeven.
Ons reactiepatroon – dat bestaat uit onze denk-, voel- en gedragspatroon -is inmiddels geautomatiseerd en al in gang gezet voordat we ons ervan bewust worden. En zodra we ons bewust worden van onze reactie, kunnen we ook bewust concluderen dat we liever op een andere manier zouden willen reageren.
Zijn we ons zelf kwijt geraakt? Of worden we ons bewust hoe we zijn geworden op basis van onze, inmiddels geautomatiseerde, reactiepatronen?
Karakter is een lang volgehouden gewoonte
Uitspraak van de filosoof Ploutarchos die leefde van ongeveer 46 tot 120 na Chr.
‘Jezelf terugvinden’ betekent in dit verband jezelf bewust verder vormgeven oftewel ‘jezelf worden’. Terwijl alles om ons heen aan verandering onderhevig is, blijven mensen meestal vasthouden aan beelden, opvattingen, aannames en verwachtingen die vroeger misschien logisch en bruikbaar waren maar waarvan de houdbaarheidsdatum inmiddels is overschreden.
Vasthouden aan deze niet meer realistische beelden, opvattingen en gedragingen, werkt averechts. In plaats van je veilig, ontspannen, geliefd en voldaan te voelen, ervaar je vaak precies wat je wilt vermijden.
Jezelf vorm en richting geven
Het is de hoogste tijd je creatieve kracht te gebruiken en te kiezen wie je nu wilt zijn en wat je nu kunt doen dat in deze situatie constructief bijdraagt.
Het leven is altijd in beweging en verandert continu. Je bewust zijn van jouw persoonlijke waarden – van hoe jij wilt zijn als mens en hoe je wilt omgaan met anderen, met jezelf, met de wereld om je heen – helpt je overeind te blijven staan, een gevoel van eenheid en stevigheid te ervaren en niet kopje onder te gaan in de waan van de dag. Op de lange termijn en op basis van nieuwe ervaringen kunnen naast je huidige ook andere waarden belangrijk voor je worden.
Mens zijn: ‘kunst-werk in uitvoering’
Het gaat in het leven niet om ‘je zelf te vinden’ maar om je zelf ‘uit te vinden’, jezelf richting te geven. En dat niet 1 keer te doen maar meermalen. “Al doende leert men” is een veel geciteerde uitspraak. “Al doende wordt men” kunnen we daaraan toevoegen.
Menszijn betekent niet statisch ‘zijn’ en vasthouden aan ‘zo blijf ik het geloven en doen omdat ik dat nu eenmaal gewend ben’. Menszijn betekent mens worden, een ‘kunst-werk in uitvoering’ zijn waarvoor we als kunstenaar zelf verantwoordelijk zijn. Iedere dag opnieuw.
Benieuwd naar je eigen gecreëerde ‘kunstwerk’ tot nu toe? Neem gerust contact met me op.
Pauline Hofstra
foto: James Brunt